Thủy sản 'đứng hình', ngành nào bù đắp ?

Xuất khẩu thủy sản đang gặp khó khăn vì sụt giảm đơn hàng trong quý 1/2023 ở tất cả thị trường chủ lực. Mặt hàng nông sản nào có thể gánh đỡ được cho sự suy giảm này?

Cạnh tranh khốc liệt

Chia sẻ với PV Thanh Niên chiều 7.4, bà Nguyễn Thị Anh Thư, Giám đốc Công ty TNHH thủy sản và thương mại Thành Nhơn (TP.HCM), cho biết tình hình thị trường tiêu thụ tôm hùm đang giảm mạnh vì sức tiêu thụ rất yếu. 

"Nếu như trước đây mỗi ngày Trung Quốc tiêu thụ hàng trăm xe tôm hùm của VN thì hiện nay chỉ còn khoảng 15 xe. Không phải do thủ tục hải quan hay kiểm soát ở biên giới mà nguyên nhân chính là do nhu cầu tiêu thụ ở thị trường này giảm mạnh, bên cạnh đó là sự cạnh tranh về giá bán với các nước xung quanh như Philippines, Ấn Độ và xa hơn là Nam Phi. Giá thành sản xuất tôm hùm ở trong nước quá cao, trong bối cảnh người nông dân đã kiệt quệ về tài chính khiến cho không còn lợi thế cạnh tranh với các nước cung cấp khác. Tình hình xuất khẩu tôm hùm có thể nói là đang "đứng hình", giảm mạnh đến 50 - 60%", bà Anh Thư nhận định.

Không chỉ mặt hàng tôm hùm, xuất khẩu thủy sản của VN cũng đang giảm mạnh ở các mặt hàng chủ lực như tôm, cá. Theo thống kê, kim ngạch xuất khẩu thủy sản tháng 3.2023 chỉ đạt 780 triệu USD, giảm 24% so với cùng kỳ năm trước. Tính chung 3 tháng đầu năm, xuất khẩu thủy sản đạt khoảng 1,85 tỉ USD, giảm 27% so cùng kỳ năm trước...

Hiệp hội Chế biến và xuất khẩu thủy sản VN (VASEP) cho biết tình trạng sụt giảm xuất hiện ở hầu hết các thị trường chính của ngành, như thị trường khối Hiệp định Đối tác toàn diện và tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP) giảm 23,5%, Mỹ giảm 55%, EU giảm 30%, thị trường Trung Quốc giảm ít nhất 11%.

Bà Tô Tường Lan, Phó chủ tịch VASEP, phân tích: "Có 3 nguyên nhân chính dẫn đến sụt giảm kim ngạch của ngành thủy sản. Đầu tiên, lạm phát và khủng hoảng ngân hàng tại Mỹ, thị trường nhập khẩu thủy sản lớn nhất của VN, khiến các ngân hàng thắt chặt điều kiện tín dụng, nhà nhập khẩu không đủ khả năng kinh tế để nhập khẩu lô hàng lớn. Thứ hai, nhà nhập khẩu cơ cấu lại kho hàng, cơ cấu lại giá để nhập khẩu hàng. Giá nhập khẩu hiện đang có xu hướng giảm so với giá cùng thời điểm năm trước. Cuối cùng là sự cạnh tranh khốc liệt trên thị trường thủy sản thế giới. Sự trỗi dậy của Ecuador và Ấn Độ đã chiếm thị phần của VN tại một số thị trường lớn".

Bà Lê Hằng, Giám đốc truyền thông VASEP, cũng phân tích: "Ngoài thị trường Mỹ, xuất khẩu thủy sản của VN năm 2023 đã chuyển hướng sang Trung Quốc sau khi nước này dỡ bỏ hoàn toàn chính sách zero Covid. Tuy nhiên, Trung Quốc như một miếng bánh lớn đang bị chia sẻ bởi nhiều nước xuất khẩu khác, tạo ra sức ép cạnh tranh quá lớn. Hai đối thủ lớn nhất của VN là Ecuador và Ấn Độ đang chiếm thị phần chi phối với hơn 60% nhập khẩu tôm của Trung Quốc. Thế mạnh của hai nước này là sản phẩm tôm đông lạnh, cỡ nhỏ, giá rẻ. Không chỉ tôm, đối với các mặt hàng thủy hải sản khác như các loài cá biển, mực, bạch tuộc... VN cũng phải đối mặt với sự cạnh tranh của các nhà xuất khẩu và thương gia thủy sản từ các nước khác".

Chưa vội bi quan về thủy sản

Theo ông Hoàng Trung, Cục trưởng Cục Bảo vệ thực vật (Bộ NN-PTNT): "Hiện nay các địa phương và doanh nghiệp đã nộp hồ sơ để được cấp mã số rất nhiều. Chúng tôi đang tiếp tục đàm phán với phía Trung Quốc để tiếp tục mở rộng việc cấp mã số cho các vùng trồng và cơ sở đóng gói. Tin tưởng rằng trong quý 2/2023, kim ngạch xuất khẩu của nhóm ngành rau quả và gạo sẽ tiếp tục tăng. Chúng tôi cũng hy vọng sự phục hồi của nhóm ngành thủy sản để đưa kim ngạch xuất khẩu nông sản nói chung tăng trưởng trở lại".

Trông chờ trái cây, rau quả tỏa sáng

Giữa lúc hàng loạt mặt hàng xuất khẩu chủ lực của VN đang sụt giảm mạnh vì tình hình lạm phát, kinh tế suy thoái trên toàn cầu thì ngành hàng trái cây, rau quả lại đang là điểm sáng nhất hiện nay với nhiều tín hiệu lạc quan. Mấy ngày gần đây, Công ty Song Toàn Phát tại H.Chợ Gạo (Tiền Giang) đã đến vùng chuyên canh khoai lang Bình Tân ở Vĩnh Long liên kết với bà con nông dân địa phương, chuẩn bị cho lô hàng xuất khẩu khoai lang chính ngạch đầu tiên. Công ty đã xây dựng 10 vùng trồng với 370 ha. 

Khoai lang cho thu hoạch rải vụ từ tháng 4 đến tháng 8. Vùng trồng của doanh nghiệp để chuẩn bị cho lô khoai lang chính ngạch này được Chi cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật tỉnh Vĩnh Long giám sát, hỗ trợ khâu an toàn thực phẩm, dư lượng phân bón, thuốc bảo vệ thực vật rất kỹ càng và chỉ còn chờ ngày thu hoạch. Tại xã Tân Thành, H.Bình Tân, Vĩnh Long hiện đã có 7 mã số vùng trồng khoai lang với tổng diện tích được cấp mã số là 128,3 ha, trong đó có khoảng vài chục héc ta khoai từ 3,5 - 4 tháng tuổi, có thể xuất bán sang thị trường Trung Quốc vào cuối tháng 4 này.

Cần đàm phán tăng thêm mã vùng trồng sầu riêng

Theo ông Đặng Phúc Nguyên, Tổng thư ký Hiệp hội Rau quả VN: Năm nay nếu tình hình thuận lợi, kim ngạch xuất khẩu sầu riêng đạt trên dưới 1 tỉ USD, đưa kim ngạch xuất khẩu chung của cả ngành đạt 4 tỉ USD, tăng 20 - 30%. Để tạo sự đột phá về tiêu thụ sầu riêng tại Trung Quốc, tăng kim ngạch xuất khẩu của ngành năm 2023 như mục tiêu và những năm tiếp theo, cần đàm phán với phía Trung Quốc để cấp phép thêm mã số vùng trồng và mã số đóng gói cho VN. Hiện cả nước mới chỉ có 246 mã vùng trồng, quá ít so với Thái Lan (20.000 mã số vùng trồng; 2.000 cơ sở đóng gói) và khó có thể tiêu thụ hết sản lượng sầu riêng của VN. Với diện tích gần 110.000 ha, sản lượng gần 1 triệu tấn, nếu năm nay không được cấp thêm mã vùng trồng VN sẽ có hiện tượng thắt cổ chai trong xuất khẩu sầu riêng sang Trung Quốc.

Trao đổi với PV Thanh Niên, ông Hoàng Trung, Cục trưởng Cục Bảo vệ thực vật (Bộ NN-PTNT), cho biết: "Từ đầu năm đến nay, kim ngạch xuất khẩu gạo, chuối, mít và đặc biệt là sầu riêng sang thị trường Trung Quốc đang phát triển rất tốt. Nói chung là các loại rau quả và gạo đang "gánh" bớt phần sụt giảm của thủy sản chung. Việc khoai lang được Trung Quốc cấp mã số vùng trồng và cơ sở đóng gói vào thời điểm này là một thông tin vô cùng tích cực. Vì tháng 4 - 5 là thời điểm thu hoạch khoai lang, chúng ta sẽ có cơ hội xuất khẩu ngay khi vừa được cấp mã số. Các khâu chuẩn bị về phía cơ quan chức năng, doanh nghiệp về cơ sở hạ tầng, phương tiện kỹ thuật thu hoạch đóng gói cũng đã được chuẩn bị sẵn sàng từ nhiều tháng qua. Khoai lang là loại cây trồng ngắn ngày, tốc độ quay vòng mùa vụ nhanh nên khi được ký nghị định thư và cấp mã số sẽ giúp doanh nghiệp đẩy mạnh xuất khẩu trong thời gian ngắn. Vào thời điểm này, với sự góp mặt của khoai lang sẽ càng góp phần ổn định kim ngạch xuất khẩu của nông sản VN. Hiện tại chúng tôi đang thống kê lại nhưng ước tính với 70 mã vùng trồng khoai lang mới được cấp phép diện tích ít nhất cũng đã trên 1.000 ha và năng suất hơn 100.000 tấn/vụ. Do là cây ngắn ngày nên một năm sản lượng phải gấp 3 - 4 lần, dự kiến sản lượng từ 1,2 - 1,3 triệu tấn/năm".

Ông Đặng Phúc Nguyên, Tổng thư ký Vinafruit, bổ sung: "Ước tính, riêng mặt hàng khoai lang có thể đóng góp thêm kim ngạch cho ngành nông sản ít nhất từ 50 - 100 triệu USD. So với việc xuất khẩu tiểu ngạch trước đây thì việc chuyển sang chính ngạch sẽ giúp việc sản xuất và sản lượng xuất khẩu ổn định hơn. Sau khoai lang, tôi hy vọng quả dừa tươi VN có thể được xuất chính ngạch sang Trung Quốc vì đây là đối tượng có diện tích và sản lượng khá lớn".

Quang Thuần - Chí Nhân