Gỡ khó cho ngành thủy sản vượt 'bão' Covid-19

Những diễn biến phức tạp của dịch bệnh Covid-19 tại TP. Hồ Chí Minh và nhiều tỉnh, thành phía Nam đang đẩy ngành thủy sản lâm vào thế vô cùng khó khăn khi đứng trước nguy cơ mất thị trường xuất khẩu, đứt gãy chuỗi sản xuất.

Theo thống kê của Hải quan, tính đến cuối tháng 7/2021, xuất khẩu thủy sản của cả nước đạt gần 5 tỷ USD, tăng 13% so với cùng kỳ năm ngoái.

Riêng trong tháng 7/2021, kim ngạch xuất khẩu thủy sản vẫn tăng 7,5% đạt gần 854 triệu USD, trong đó xuất khẩu sang các thị trường Mỹ, EU tăng mạnh, sang các nước thuộc Hiệp định Đối tác toàn diện và tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP) và Hàn Quốc tăng nhẹ, xuất khẩu sang Trung Quốc tiếp tục giảm sâu 20%.

Cá tra là một mặt hàng thủy sản xuất khẩu chủ lực của Việt Nam. (Nguồn: Báo Hải quan)

Khó khăn "bủa vây" ngành thủy sản

Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu thủy sản Việt Nam (VASEP) cho biết, dù tính đến giữa tháng 7 tình hình sản xuất và xuất khẩu thủy sản vẫn đang trên đà tăng trưởng khá ấn tượng, tuy nhiên từ nửa cuối tháng 7, việc áp dụng các chỉ thị giãn cách xã hội, tình hình sản xuất nguyên liệu và chế biến thủy sản chững lại rõ rệt.

Nửa đầu tháng 8, xuất khẩu thủy sản của cả nước đạt 264 triệu USD, giảm tới 41% so với nửa cuối tháng 7 và giảm 30,1% so với cùng kỳ năm 2020.

Cũng theo VASEP, đến nay, cả nước đã có 123 cơ sở chế biến thủy sản tạm dừng hoạt động. Tổng công suất chế biến của ngành cũng chỉ đạt khoảng 30-40% so với trước.

Sau hơn một tháng các doanh nghiệp thủy sản tại TP. Hồ Chí Minh và 19 tỉnh thành phía Nam hoạt động trong điều kiện áp dụng Chỉ thị 16 theo chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ, phát sinh nhiều khó khăn, bất cập tác động lớn tới việc bảo đảm an toàn phòng chống dịch cũng như nỗ lực duy trì sản xuất, xuất khẩu.

Theo đó, hầu hết các tỉnh thành đã yêu cầu các doanh nghiệp chỉ được duy trì hoạt động khi đảm bảo điều kiện “3 tại chỗ” hoặc “1 cung đường – 2 địa điểm” để phòng, chống dịch bệnh lây lan vào các nhà máy, các khu công nghiệp.

Tuy nhiên, một bất cập lớn là nhiều doanh nghiệp chế biến buộc phải đóng cửa do không thực hiện được “3 tại chỗ” hoặc nghi ngờ có ca nhiễm Covid-19.

Việc triển khai áp dụng quy định phòng chống dịch ở mỗi địa phương cũng khác nhau, khiến cả người nuôi và doanh nghiệp không tránh khỏi lúng túng.

Trong khi đó, nguyên liệu thủy sản huy động cho chế biến-xuất khẩu cũng chỉ đạt khoảng 40-50% so với nguồn nguyên liệu bên ngoài. Các vật tư, phụ liệu, bao bì...phục vụ chế biến thủy sản cũng bị thu hẹp, giảm công suất nguồn cung đến 50%.

Trong khi sản xuất bị sụt giảm, nhiều đơn hàng phải gác lại hoặc bị mất, thì các chi phí cho doanh nghiệp đảm bảo được “3 tại chỗ” lại tăng vọt và đang tạo áp lực lớn.

Bà Nguyễn Ngô Vi Tâm, Tổng Giám đốc Công ty Vĩnh Hoàn chuyên chế biến và xuất khẩu cá tra tại Đồng Tháp nhìn nhận, phương án "3 tại chỗ" chỉ là giải pháp tình thế, doanh nghiệp chỉ đạt tối đa 50% công suất, không thể giải quyết lượng cá đang tồn đọng. Các doanh nghiệp đang tính đến kịch bản "hậu 3 tại chỗ" dựa theo kinh nghiệm các nước.

VASEP dự báo, kim ngạch xuất khẩu của tháng 8 sẽ giảm mạnh do sản xuất sụt giảm trong hơn 1 tháng qua. Trong đó, ngành hàng cá tra bị tổn thất mạnh nhất vì hơn nửa số nhà máy cá tra bị ngừng hoạt động trong thời gian qua.

Xuất khẩu tôm và cá ngừ có thể giảm ít hơn so với cá tra. Các doanh nghiệp chế biến và xuất khẩu hải sản tập trung khá nhiều ở TP. Hồ Chí Minh và các tỉnh miền Đông nên chắc chắn cũng giảm mạnh so với tháng trước và so với tháng 8/2020.

"Ngành thủy sản nếu không khôi phục các hoạt động trở lại vào tháng 9 sẽ dễ gãy đổ chuỗi sản xuất hoặc còn rất ít cơ hội để phục hồi. Riêng nuôi trồng thủy sản, nếu không kịp khôi phục sản xuất, nguyên liệu tôm, cá... sẽ ứ đọng, nông dân vô cùng khó khăn", VASEP nhận định.

Không chỉ đứng trước nguy cơ "đứt gãy" chuỗi sản xuất, ngành thủy sản còn chịu tác động từ Quy định Khai thác thuỷ sản bất hợp pháp, không báo cáo và không theo quy định (IUU) và cảnh báo thẻ vàng.

Nghiên cứu về ngành thủy sản vừa được Ngân hàng Thế giới (WB) công bố cho thấy, tác động ngắn hạn trực tiếp nhất đối với thủy sản Việt Nam sẽ là lệnh cấm thương mại từ Ủy ban châu Âu nếu không giải quyết được các yêu cầu về chống khai thác thủy sản IUU.

Theo ước tính của WB, toàn ngành thủy sản Việt Nam sẽ tổn thất khoảng 480 triệu USD nếu mất thị trường EU.

Trong số này, tổn thất từ thủy sản khai thác, bao gồm cá ngừ, cá kiếm, nhuyễn thể, mực, bạch tuộc và các loài sinh vật biển khác, sẽ chiếm khoảng 387 triệu USD mỗi năm.

Các tác động gián tiếp đối với thủy sản nuôi trồng có nguyên do từ việc giảm sút uy tín, gánh nặng kiểm soát hải quan ngày càng tăng và không tận dụng được thuế quan ưu đãi của Hiệp định Thương mại Tự do Việt Nam - Liên minh châu Âu (EVFTA).

Ngành thủy sản nuôi trồng có thể mất khoảng 93 triệu USD do các tác động gián tiếp.

Về trung hạn, nếu lệnh cấm kéo dài trong 2-3 năm có thể gây gián đoạn xuất khẩu thủy sản Việt Nam, và hệ lụy là làm giảm ít nhất 30% thu nhập từ thủy sản khai thác.

Báo cáo cũng đánh giá về những thách thức mới đối với ngành thủy sản do đại dịch Covid-19 gây ra, đang ảnh hưởng rất nhiều đến các công ty sản xuất, xuất khẩu thuỷ sản.

Nỗ lực tháo gỡ

VASEP cho rằng mục tiêu trong Dự thảo Nghị quyết của Chính phủ về hỗ trợ doanh nghiệp trong bối cảnh đại dịch Covid-19 là: sớm kiểm soát được đại dịch Covid-19 để khôi phục các hoạt động sản xuất kinh doanh trong thời gian sớm nhất vẫn còn chưa đủ và chung chung.

Với ngành thuỷ sản, nếu không khôi phục vào tháng 9/2021 thì sẽ có nhiều hậu quả gãy đổ chuỗi, không còn hoặc còn rất ít cơ hội để phục hồi.

Cần ưu tiên hướng dẫn xét nghiệm và tiêm vaccine cho công nhân tại các nhà máy chế biến thủy sản. (Nguồn: Báo Công Thương)

Riêng nuôi trồng thủy sản nếu không kịp khôi phục sản xuất, nguyên liệu tôm, cá... sẽ ứ đọng, nông dân vô cùng khó khăn.

Do đó, VASEP đề xuất trong mục tiêu cần có thời gian để nỗ lực khôi phục các hoạt động sản xuất kinh doanh trong thời gian sớm nhất và không muộn hơn 15/9.

Trước thực tế đó, góp ý Dự thảo Nghị quyết hỗ trợ doanh nghiệp trong bối cảnh đại dịch Covid-19, VASEP đã bày tỏ quan tâm đến vấn đề: Dùng bảo hiểm xã hội để trả lương cho người lao động; Dừng thu phí, điều chỉnh giảm phí hạ tầng cửa khẩu, cảng biển, khu công nghiệp; Giảm 30% tiền điện cho các doanh nghiệp chế biến, nuôi trồng thuỷ sản giai đoạn 6 tháng cuối năm 2021.

Để đảm bảo công tác phòng, chống dịch Covid-19 theo quy định và không làm đứt gãy chuỗi sản xuất, chế biến, xuất khẩu thủy sản, Tổ công tác 970 của Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn đề nghị UBND các địa phương phía Nam thực hiện một số giải pháp:

Thứ nhất, các địa phương quan tâm, động viên các doanh nghiệp và chỉ đạo tiếp tục thực hiện nghiêm Chỉ thị 16 và giám sát việc tuân thủ mô hình sản xuất “3 tại chỗ", “một cung đường - 2 địa điểm” theo nguyên tắc ưu tiên đảm bảo sức khoẻ, tính mạng của người lao động là trước hết và trên hết theo chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ.

Thứ hai, các địa phương chỉ đạo ngành chức năng liên hệ từng doanh nghiệp đang gặp khó khăn trên địa bàn, hỗ trợ tháo gỡ khó khăn và vận chuyển nguyên vật liệu, bố trí nhân công lao động duy trì sản xuất, hướng dẫn thực hiện các quy định về phòng chống dịch tại các doanh nghiệp để đảm bảo mục tiêu vừa duy trì sản xuất, đáp ứng yêu cầu tiêu thụ trong nước và xuất khẩu, vừa đảm bảo các yêu cầu về phòng chống dịch.

Cuối cùng là ưu tiên hướng dẫn xét nghiệm và tiêm vaccine cho công nhân tại các nhà máy chế biến thủy sản, các đầu mối/thương lái thu gom thủy sản nhằm giảm đi lại, chi phí dịch vụ, duy trì sản xuất trước mắt và lâu dài, ổn định chuỗi sản xuất, chế biến và xuất khẩu thủy sản.

Báo cáo của WB cũng đánh giá về những thách thức mới đối với ngành thủy sản do đại dịch Covid-19 gây ra, đang ảnh hưởng rất nhiều đến các công ty sản xuất, xuất khẩu thuỷ sản.

“Tuy nhiên, nếu Việt Nam sớm gỡ được thẻ vàng IUU, tận dụng được các ưu đãi thuế quan và thay đổi thể chế từ EVFTA thì cơ hội phục hồi và tăng trưởng trở lại tại thị trường EU là rất khả thi.

Điều này cho thấy cần có những giải pháp hợp lý, hiệu quả để sớm khắc phục thẻ vàng, đưa ngành thủy sản hướng tới mục tiêu tăng trưởng xuất khẩu hàng năm từ 7-9% và đạt 16-18 tỷ USD kim ngạch xuất khẩu vào năm 2030”, Báo cáo của WB nhấn mạnh.

THÁI AN