Bệnh vi bào tử trùng trên tôm, nguyên nhân và biểu hiện
Trong mấy năm gần đây, bệnh vi bào tử trùng trên tôm đã gây thiệt hại đáng kể cho ngành công nghiệp nuôi tôm tại Việt Nam. Bệnh do nhiều nguyên nhân gây ra với các triệu chứng có thể nhận biết được. Bài viết dưới đây chúng tôi sẽ chia sẻ cho người nuôi tôm những đặc điểm của bệnh lý để bà con có thể phát hiện bệnh một cách sớm và chính xác nhất.
Tác nhân gây bệnh vi bào tử trùng Microsporidian trên tôm là ký sinh trùng Enterrocytozoon hepatopenaei (EHP). Chúng ký sinh trong hệ tiêu hóa của tôm và cản trở tôm hấp thụ được chất dinh dưỡng, do đó dù không gây chết hàng loạt nhưng vẫn gây thiệt hại kinh tế cho người nuôi.
Hiện vẫn chưa có giải pháp trị bệnh chuẩn xác và biện pháp tiêu diệt hoàn toàn EHP trong hệ thống nuôi. Vì vậy, công tác phòng ngừa để giảm thiểu mật độ EHP xâm nhập vào trong hệ thống ao nuôi hiện là biện pháp hữu hiệu nhất. Sau đây là một số thông tin hữu ích giúp bà con hiểu hơn về loại bệnh này và biện pháp phòng bênh hiệu quả.
1. Nguyên nhân:
- Do vi bào tử trùng Enterocytozoon Hepatopenaei (EHP, thuộc nhóm ký sinh trùng).
- Khi tôm bị stress do môi trường ao nuôi xấu hoặc thời tiết biến động nhiều làm tôm dễ bị nhiễm bệnh.
- Khi tôm bị nhiễm bệnh, chúng không gây chết tôm nhưng lại khiến tôm chậm lớn do EHP ký sinh trong hệ thống ống gan tụy và làm cho tôm không hấp thu được chất dinh dưỡng.
Sau đó bệnh lây truyền dần sang các tôm khác trong ao khiến cả ao tôm đều mắc bệnh.
2. Cách lây truyền:
Có 3 hình thức lây nhiễm EHP trong đàn tôm:
- Lây nhiễm theo chiều dọc: các bào tử gây bệnh tồn tại trong trứng của tôm bố mẹ và làm tôm giống bị nhiễm bệnh khi sinh ra.
- Lây nhiễm theo chiều ngang: tôm có tập tính ăn những cá thể cùng loài yếu hơn (tôm bệnh), đang lột xác hoặc những sinh vật dễ mang mầm bệnh như: các loài giun đất, cua, phân cua. EHP không thể sống tự do trong môi trường mà phải sống ký sinh trên vật chủ nào đó (tôm, cua, rươi,...) thì mới có thể tiếp tục sinh sản.
- Theo đường ký sinh trên bề mặt cơ thể tôm (vỏ): sau khi tôm lột xác, vi bào tử trùng sẽ thả ống bám vào vỏ mới (da) tôm, thải chất độc rồi xâm nhập vào cơ thể khiến tôm yếu đi. Nếu tôm ở độ tuổi còn nhỏ bị nhiễm thì tỷ lệ chết rất cao.
* Vi bào tử trùng đề kháng rất mạnh với thuốc sát trùng thông thường.
3. Triệu chứng:
- Tôm sau thả nuôi 20 ngày trở lên rất chậm lớn. Sau khi tôm đạt trọng lượng 3-4 g/con, tôm chậm lớn dần rồi có thể dừng lớn hẳn.
- Tôm nuôi 90-100 ngày tuổi vẫn có thể chỉ đạt cỡ 4-5g/con.
4. Chẩn đoán bệnh:
- Dựa vào triệu chứng tôm không lớn sau khi thả nuôi 20 ngày.
- Gởi mẫu đến phòng thí nghệm kiểm tra:
+ Dùng phương pháp nested PCR và phương pháp LAMP.
Phương pháp này chính xác nhưng khá đắt tiền.
+ Phương pháp nhuộm màu tiêu bản vi thể: Phương pháp này khó thực hiện do bào tử kích thước nhỏ hơn 1 micron, nên chỉ quan sát được rất ít mặc dù mẫu bị nhiễm cường độ nặng, độ chính xác không cao.
5. Kiểm soát dịch bệnh:
a/ Đối với trại tôm giống:
- Tôm bố, mẹ sạch bệnh và không nhiễm EHP.
- Trước khi đưa vào cho sinh sản phải kiểm tra tôm bố mẹ, (mẫu phân) bằng phướng pháp nested PCR, nếu âm tính mới sử dụng.
- Không sử dụng động vật sống (ví dụ như: giun nhiểu tơ sống, nghêu, sò,..) để làm thức ăn cho tôm bố, mẹ.
- Nếu sử dụng động vật sống làm thức ăn cho tôm:
+ Nên đông lạnh trước khi cho tôm ăn.
+ Sau khi đông lạnh phải sấy nhiệt độ 70oC trong 10 phút để diệt các loại virus ( đông lạnh lâu không thể diệt virus)
+ Hoặc sau khi đông lạnh, chiếu xạ tia gamma để diệt mầm bệnh.
b/ Trường hợp trại tôm giống nhiễm EHP:
- Tất cả tôm phải được loại bỏ từ các trại sản xuất giống.
- Tất cả các thiết bị, vật dụng ( các bộ lọc, bể chứa nước, ống nước, dây sục khí,.. trong trại phải được tiệt trùng bằng dung dịch sút 2,5% ( NaOH 25g/l nước ngọt). Trong 3 giờ, sau đó rửa sạch lại.
- Sau khi tiệt trùng toàn bộ trang trại phải được phơi nắng hoặc làm khô trong 7 ngày.
- Sao đó, toàn bộ nền (sàn) trang trại được rửa lại bằng dung dịch chlorine 200ppm.
c/ Đối với người nuôi tôm:
- Xét nghiệm PCR tôm post đối với các bệnh: EMS, Đốm Trắng, EHP…
- Chuẩn bị ao nuôi thật kỹ sau vụ nuôi, đặc biệt khi vụ trước đã xuất hiên EHP.
- Do bào tử của EHP có vỏ dày, Chlorine với hàm lượng cao cũng không diệt được bào tử EHP do đó nên xử lý bằng vôi sống trong quá trình cải tạo ao trước khi thả.
6. Dùng vôi để diệt bào tử EHP:
- Dọn sạch bùn bã trong ao.
- Phơi ao cho khô (10-15 ngày).
- Cày xới sâu khoảng 10-12 cm.
- Bón vôi CaO khắp đáy ao, liều 6 tấn/ha.
- Sau đó, phơi ao thêm 1 tuần trước khi lấy nước.
- Sau khi dùng vôi CaO, pH đất sẽ tăng lên rất cao (có khi >12), sau vài ngày pH sẽ trở lại bình thường khi nó hấp thu CO2 và trở thành dạng CaCO3.
7. Biện pháp xử lý khi bệnh xảy ra:
- Diệt sạch tôm bệnh.
- Xử lý nước ao bằng vôi sống CaO.
- Tháo cạn nước và chuẩn bị ao nuôi từ đầu.
Tham khảo thêm bài viết: Phòng bệnh vi bào tử trùng trên tôm thẻ chân trắng
Xem thêm